An exercise to solve

Bidi kaden nwi zaskokwadanen

Zawjisesen nwi gisnen

Penyek nge gbashmak

Mdamnabo nde gisamen

Wiyas ngi gzezan

Pkweshgen nda wzheton

Demenek nwi mwak

Menomen nwi mijen

Ni pi je o gigo

Nedwendan ne mbish

Nenmoshen I ziwtagen

Gego ziwtagnekeken i!

Ni pi je o kek

Yowen i zdayabogen    

Cho nmnekwesi nonagnabo

Nisho bidiyek ngi bidapkowebnak

Mnejimnabo ngi gish gisen

Bzhekiwiyasen ne gwi zaskokwadanen?

Gokosh pekwasen ngi kekshebwe gbegishek

Neshdesen ngi pabweyan ode

Mkedemen bashkmen ngi wzheton

Mshimen bashkmen nde gbaton

Shegagoshik nde zaskokwanamen

Nisho wawnon nwi zaskokwadamen

Ni je etse wawnon nda zaskokwadanen

Kojesek ngi gzezwak

Gego wasgekéken ode

Ahau, nge wjanda                                    

Ni je gebatoyen                             

Ni je wa gbatoyen             

Ni je ga gbatoyen              

Bodakwen o bidi

Bodakwen gi bidiyek

Bodakwen i weyas

Bodakwen ni pegegnen

Ngi zaskokwadan i wiyas

Ngi zaskokwadanen ni pekwasnen

Ngi bidakowebnan i wiyas

Ngi bidapkowebnanen ni pekwasnen

Ngi gbaton i wiyas

Ngi gbatonen ni pekwasnen

Ngi zaskokwana o gigo

Ngi zaskokwanak gi gigosek

Ngi bidapkowebna o bidi

Ngi bidapkowebnak gi bidiyek

Ngi gbashma o bidi

Ni je wa je mijygo?

Ni je wa je shemgoyak? 

Peki ne gde giswawa?

Ode gigo nwi giswa ngom

Nsweo gigoyek gwi giswawak wabek

Ni je wa gisyék pkonyak?

Kojesek mine menomen nwi wjandamen

Medagwendan bmede

Cho medagwendasi ziwtagen

Negesh ne gwi zaskokwadan

Zaskokwatek pkweshgen ngi gish wzheton

Negesh bitopkweshgnen ngi wzhetomen

Peniwabo ngi gbashma

Bidek o kek etemget i sekski mbop

Bzhekikakés ngi bidapkowebdan

Pkwénégigo nde mwa

Zaskokwanégigo nde mwa

Wabek nwi gigenomen gbegishek

Nasena! Bné nde zaskokwana

Gwi wjanda ne?

Weni je éwjandat ézhi?

Medagwendan éwjandayan

Some simple conversations

Ni je ga zhechkéyen dbekok?

          Tadiwgemek égi zhyayan

Oh? Gi pkenagé ne?

          Cho, ngi ngeto ndo biskewagen.

Ni pi je gdo dabyan?

          Bokshkan.  Abdek mbémsé ngom.

Oh? Nedwéndan ne émbosyen?

          Wéte she géte, égikijzedéyan!

Ni je wa shemgoyak pkonyak?

          Wiyasen mine penyék égisyan

Cho wiyas nwisnesi. 

          Ho wa, mamkaj wa je bektéyen. 

Ni je éwzhetoyen?

          Ode mjegodé nde wzheton éwi nim’ediyan

Ni je pi wa nim’ediyen?

          Nemetsena, iw pi émawjeshnowat éjingtemowat ngoji.

Ahau, byédweshen bimskwé’egen

          Ode ne?

Cho, bgejgasen yawen.  Byédweshen i bimskwé’gen, ibe taswenek

          Oh, ode bimskwé’egen.  Ahau, i yé ode.

Ni pi je wa majiyen?

          Dawéwgemek nwi zhya égishpnedoyan gokmedasnen

Oh, ni je énadek ni gokmedasnen éwi gishpnedoyen?

          Mkedéwak gnebej, anaké zawak.  Wégwéndek wa je mkanayan.

Odanek ne gwi zhya?

          Gnebej, gishpen ébon gméyamget.  Gwi wijéwshen ne?

Ehe, abdek zhonyawgemek nwi zhya.

Gi bonimget ne ibe édayen?

          Éhe, gi kche boni wnago

Gbégishek ne?

          Hé gbégishek mine gbédbek shote

Nin:  Byénkwéshkew nidgeko Sarah

Bob:            Aha bozho Sarah, Bob ndeshnekas

Sarah:                  Bozho Bob, édayen ne ngoji shote?

Bob:  Cho, shkwengenek nde da.

Nin:            Sarah, Mshkekiwnene yawe Bob

Sarah:                  Oh wenet shna. 

Njon: Gkénma ne o ngwes, Njoe?

Bob:            Cho, ngkénmasi Njoe.

Njon:  Njoe, byan shote, byénkwéshkew nnikan Bob.

                    Bob, ode se ngwes, Njoe.

Bob:           Ahau, Bozho Njoe, gkendan ne éje yawyan?

Njoe:                    Cho ngekendasi éje yawyen…nzheshé gnebej?

Bob:           Cho gzheshé ndawsi.  Gnitawes ndaw

Njoe:                    Oh, wenet shna.

Bama pi mine, nin ashtek éje chikaswat ibe.

Some Winter thoughts.

Éjajibtebyan éwabdeman i gon ébgeshnon i ngom

As I sit today watching the snow fall

Égi yajmowat gi kékyambnek mégwe pi

This is what the elders told us a long time ago

Gi widmowat wa je zhewébek shote pi

They told us this would happen hereabouts

Ode se she éwidmoyak gode wpenojéyek

This is what we tell our children

I ye ode énendemyan éjajibtebyan odo pi

This is what I think about as I sit here at this time

Ékiwadziyan énendemyan ode

I feel lonely thinking about this

Nangodgen ébaknegazoyan ébidnendemyan

Sometimes I am a prisoner of my thoughts

I gon ébgeshét éwabdeman égme pon

I watch the snow fall every year

Éngezot éwabdeman i gon éngweshkat

And I watch it melt away

Éwabdeman ni waskonédok ébaknegazowat 

I watch the flowers open themselves

Éwabdeman émbowat iw pi epij zhatémget

I watch them die when it becomes hot

Éwabdeman Ojigenang éwidmoshet iw pi wa zhewébek

I watch the Fisher Star and he tells me when this will happen

Igwan gi kékyajek gi widmoashek ngotek

The elders told us these things at one time

Megwa ngom éjibtebyan éwabdeman ébgeshet i gon

So I sit today and watch the snow fall

Let’s get artsy and do some crafts too

Arts and Crafts

                   Below is a list of things in simple and Plural forms

Singular                                                               Plural

Shabnegen – Needle                                    Shabnegnen – Needles

Sebabis – Thread                                        Sebabisen – Threads

Moshwagen – Scissors                                Mosh wagnen – Scissors

Bishagen – Leather                                     Bishagnen – Leathers

Pegoyan – Cloth Material                           Pegoyanen – Cloth Materials

Zenba – Ribbon                                          Zenabayek – Ribbons

Mdo mnes – Bead                                       Mdo mne sek – Beads

Siy – Raw Hide                                           Siyek – Hides

Megos – Awl                                                         Megosen – Awls

Weza wegzot (Brain Tanned hide)

                   Singular                                         Plural

     Biskowagen – Shirt                                Biskowagnen – Shirts

     Mjegode – Dress                                     Mje godeyen – Dresses

     Mkesen – Moccasin                                Mkesnen – Moccasins

     Asyan – Apron                             Asyanen – Aprons

     Napshe bsowen – Earring                      Napshe bsonen – Earrings

 

BLACK ASH BASKET MAKING

WISGAK GOKBENAGNEN

Gokbenagen                   basket

Gokbenagnen                           baskets

Bapagnegawesh                       black ash tree

                                                while you are pounding it

Wisgak                                     black ash tree

Mtek                                         tree

Mtegok                                     trees

Mtegwakik                               forest

Koman                                     knife

Ndo kman                                my knife

Gdo kman                                your knife

Komanen                                 knives

Negek                             bark

Mozhwagen                             scissors (sing.)

Mozhwagnen                           scissors (pl.)

Gemsagen                                axe

Gemsagnen                              axes

Gemsagas                                hatchet

Kishkpojgen                   saw

Kishkpojgnen                           saws

Megos                                      awl

Zhabnegen                               needle

Zhabnegnen                   needles

Bnegjigen                                spud knife for peeling logs

Gwenbejigen                            cant hook

                                                describes turning over logs

Sebab                             rope

Sebabis                                    thread

Zgegen                                     nail

Zgegas                                     small nail

Zgegasen                                 small nails

Jikwegen                                  shovel

Bgejegen                                  hammer

Sebojgen                                  file

Gon                                         snow

Mkwem                                    ice

Gishknekto                     stump

Bapagnege                               pounding black ash

Bapagaktegwen                        splints

Bapagaktegkiwen           wefts

Bapagaktegshpemki                 upright splints

Biskea                                      splitting the splint

Biskean                                    I splint the splint

Wishpemishkos                         sweetgrass

Gashkean                                 scraping

Wzhobyegewen                        dyes

Wzhobyegewnen                       paints

Enazwen                                  color

Enazwenen                              colors

Mskwejibek                     blood root

Bapagakobjege                        binding, outer layer of bark

Sema                                        tobacco

Gemwen                                   song

Gemwenen                               songs

Engedewen                              pricing

Madmowen                              prayer

Najdowen                                prayer request

Dodaskewen                   more concerted prayer

Nwi gokbenage                        I will make a basket

Nwi bapagaknege           I will pound black ash

Nwi ndewebna i bapagnegawesh

I will look for a black ash tree

Nwi gishktea i mteg

I will cut down that tree

Some New Words:

Wenpenet                                 easy/cheap

Wenpengede                             it’s cheap (referring to price)

Wenpesh                                  free

Wenpenzet                                someone who is cheap/easy

                                                usually is reference to someone in a

                                                derogatory manner…

Ni je engedek                            how much is it? (price)

Ni je engezwat                          how much are they?

Ni je engedmagoyen                 how much are they charging you?

Ni je engedmagoyek                 what are they charging you folks?

Ni je ode engedmen                  how much do you charge for this?

Ni je ode engedmet          how much do you charge for this? (anim.)

Ni je node engedmen                how much do you charge for these? (pl.)

Ni je gode engemdwa               how much do you charge for these? 

                                                (anim.)

NEGDE                                             COST

Wenpengede                             it’s cheap (price)

Wenpengeze                             it’s cheap  (anim.)

Wenpengedenon                       they’re cheap  (price)

Wenpengezwek                         they’re cheap  (anim.)

Mesgede                                   it’s expensive/overpriced

Mesgezo                                   h/s is expensive/overpriced  (anim.)

Mesgedenon                             they’re expensive/pricey

Mesgeswek                               they’r expensive/pricey  (anim.)

Ni je ode da negde moyen

How much would you charge me for this?

The only time it would change to specifically anim. or inanim.

would be when you use plurals.

Ni je node danegde moyen  (inanim.)

How much would you charge me for this?

Ni je gode danegde mowyen  (anim.)

How much would you charge me for this?

Da                                           could/should

E                                              present tense

Ga                                           past tense

Wa                                           future tense

Ni pi je                                     where

Zhya/shya                                to go some place/somewhere

Ni pi je eshyayen                      where are you going?

Ni pi je eshyat                          where is h/s going?

Ni pi je eshyawat                      where are they going?

Ni pi je eshyayek                       where are you folks going?

Ni pi je eshyaygo                      where are we going?

Ni pi je ga shayen           where did you go?

Ni pi je ga shyayek          where did you folks go?

Ni pi je ga shyat                       where did h/s go?

Ni pi je ga shyawat                   where did they go?

Ni pi je ga shyaygo                   where did we go?

Ni pi je wa shyayen                   where are you going?

Ni pi je wa shyayek                   where are you folks going?

Ni pi je wa shyat                       where is h/s going?

Ni pi je wa shyawat                  where are they going?

Ni pi je wa shyaygo                  where are we going?

E                                              present tense

Ga                                           past tense

Wa                                           future tense

Ni pi je                                     where

Ni pi je eshayen                        where are you going?

Ni pi je wa shyayen                   where are you going?

Ni pi je ga shyayen          where did you go?

Ni pi je eshyawat                      where are they going?

Ni je pi                                     when

Ni je pi wa shyayen                   when are you going?

Ni je pi ga shayen           when did you go?

Ni je pi ga shyawat                   when did they go?

Ni je pi wa shyawat                  when are they going?

BYE/BYA                                 coming

Ni je pi                                     when

Ni je pi wa byayen          when are you coming?

Ni je pi wa byawat          when are they coming?

Ni je pi wa byat                        when is h/s coming?

Ni je pi wa bme byayen             when are you going to get here?

Ni je pi wa bme byawat            when will they get here?

Ni je pi wa bme byat                 when will h/s get here?

Ni pi je wech byayen                 where did you come from?

Ni pi je wech byawat                where are they coming from?

Ni pi je wech byet            where did h/s come from?

                                                where is h/s coming from?

Ni je pi ga byayen           when did you get here?

Ni je pi ga byawat           when did they get here?

Ni je pi ga byat                         when did h/s get here?

Ni je pi ga byayek           when did you folks get here?

_____ wi byewak                      _______ is going to come.

_____ wi byek                          _______ and them are coming.

Ni je pi wa ne byayen ibe

When will you get there?

Ni je pi wa ne byawat ibe

When will they get there?

Ni je pi wa ne byat ibe

When will h/s get there?

Wegwni je wa byaygo

When will we get there?

Ni je weje byayen

Why are you here?

Ni je weje byat

Why is h/s here?

Ni je weje byawat

Why are they here?

Ni je shote weje byaygo

Why did we come here?

Gda                                         you can/could

Da                                           h/s could

Nda                                         I could/we could

Nin nda bya

I could come over.

Gin gda bya

You could come over.

Win da bye

H/S sould come over.

Ninan nda byamen

We could come over.

Ginwa gda byam

You folks could come over.

Winwa da byek

They could come over.

Gi byewak ne

Did h/s gete here?

Gi byek ne

Did they get here?

Gwi bya ne

Are you coming over?

Wi byek ne

Are they coming over?

Wi byewak ne

Is h/s coming over?

Ni pi je                                     where

Ni je pi                                     when

Ode pi                                      now

Wa/wegni                                 what

Nokshe                                     look at s.t/or someone

Wegwni je                                why

Gin                                          you

Nin                                          I

Win                                          him/her/he/she

Ginan                                      us  (incl.)

Ninan                                      us  (excl.)

Winwa                                               them  (excl.)

Ginwa                                               you folks  (excl.)

Winwa                                               them   (excl.)

Some further miscellaneous notes:

Ni me en                                   pry it up/to pry up…

This Land Is My Land…

Ode ke nin nde kim

Ode ke gin gde kim

Shote se California

Nash zhe shi New York mnestik

Shote se ni mskwa mtegwakik

Nash zhe shi mbik ekwabisek

Ode ke wech shechgadek

Ginan se ewiyawek

Gin mine ni ewiyawek

Ewiyawek gin mine nin

Some Further Words:

Nabjishk’genen                                  slippers

Apte’wen                                            cane

Gwi kwi ya                                         Old Potawatomi settlement

                                                          near Green Bay

Zenba odan                               Ribbon town

                                                          South Bend

Ndewabjaye’k                                    they are all searching for s.t.

                                                          Dowagiac

Jibdeben                                            sit down

O jibdeben                                         go sit down

Jibdebek                                            sit down (pl.)

O jibdebek                                         go sit down

_________ gego                                _________ don’t!

Egach                                                keep quiet/settle down!

Egachyen                                          keep quiet!

Egachyek                                           Keep quiet  (pl.)

Shkena jibdeben                                 Geez sit down!

Shkena o jibdeben                              Geez go sit down!

Ahau                                                 Okay/all right/oh!

Ibe ngi ton                                         I put it over there.

Eshi ngi sa                                         I put h/h/it over there.

Ibe temget                                          it’s over there.

Eshi bewak                                        it’s over there.

Wawando ketgo gbenen                     what h/s was trying to see.

Ketwegbenen                                               plural of the above.

Shede’a                                              what I think?